Kryzys 1821 roku w Królestwie Polskim. Odezwa Ministra Sekretarza Stanu z 25 maja 1821 roku

Marceli Handelsman w ostatnim przedwojennym numerze „Kwartalnika Historycznego" zamieścił rozprawę dotyczącą roku 1821 – przełomowego w dziejach Królestwa Polskiego. Opisał tam, na szerokim tle praktyki funkcjonowania tego państwa, różne aspekty kryzysu, który przejawił się w sferze społecznej, politycznej, kulturalnej i ekonomicznej. Przedstawił również ostateczny skutek przezwyciężenia kryzysu, czyli powstanie trzech ośrodków władzy – Księcia Konstantego, Mikołaja Nowosilcowa i Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Istotną rolę w owym kryzysie, zarówno jeśli chodzi o konsekwencje, jak i stan nastrojów społecznych przyniosła odezwa ministra sekretarza stanu Ignacego Sobolewskiego, wydana w Warszawie 13/25 maja 1821 r. Jej najbardziej znany fragment, odnoszący się do sytuacji Królestwa („czy Królestwo Polskie może w teraźniejszej swej organizacji wydołać z własnych funduszów politycznemu i cywilnemu bytowi, którym zostało obdarzone"), wszedł niemal natychmiast do literatury historycznej i do dziś w opracowaniach dotyczących Królestwa Polskiego jest chętnie przywoływany.