Integrated management of vector borne diseases in conditions of humanitarian crisis with emphasis on vector control

Οι εντομομεταδιδόμενες ασθένειες αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα πλήττοντας δυσανάλογα φτωχούς και περιθωριοποιημένους πληθυσμούς. Κατά την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα και γείτονες χώρες είναι αντιμέτωπες με την εμφάνιση/επανεμφάνιση σημαντικών ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια και φλεβοτόμους - θέτοντας σημαντικές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία. Μέσα σε αυτό το έντονο επιδημιολογικό περιβάλλον, χιλιάδες πρόσφυγες διαμένουν επί του παρόντος σε προσωρινές δομές υπό ανεπαρκείς συνθήκες διαβίωσης, ενδεχομένως αντιμετωπίζοντας αυξημένο κίνδυνο έκθεσης στα εν λόγω νοσήματα. Η προστασία της δημόσιας υγείας έναντι των εντομεταδιδόμενων ασθενειών βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε προγράμματα καταπολέμησης των φορέων με την χρήση εντομοκτόνων. Ωστόσο, ένα παγκόσμιο πρόβλημα που σχετίζεται με την εκτεταμένη χρήση περιορισμένου αριθμού διαθέσιμων εντομοκτόνων είναι η ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα εντομοκτόνα σε πληθυσμούς φορέων, απειλώντας την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων. Η ανάπτυξη κατάλληλων προγραμμάτων καταπολέμησης (βασιζόμενα σε δεδομένα επιτήρησης) και η διαχείριση της ανθεκτικότητας στα εντομοκτόνα αποτελούν επιτακτική ανάγκη για τον αποτελεσματικό έλεγχο των φορέων και των ασθενειών που μεταδίδουν. Βασικές προϋποθέσεις για αυτό περιλαμβάνουν, ο εντοπισμός μοριακών μηχανισμών που προσδίδουν ανθεκτικότητα, η ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων επιτήρησης με έμφαση σε περιοχές αυξημένης επιδημιολογικής σημασίας και η μετατροπή των δεδομένων επιτήρησης σε επιχειρησιακή γνώση/πληροφορία. Η διδακτορική μου μελέτη πραγματοποιήθηκε σε τρία ερευνητικά μέρη. Στο 1ο μέρος, αναλύθηκαν κουνούπια Culex pipiens – που είναι ο κύριος φορέας του ιού του Δυτικού Νείλου, για μεταλλαγές που παρέχουν ανθεκτικότητα στο diflubenzuron (DFB), ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα προνυμφοκτόνα. Αναλύσεις αλληλούχισης σε πληθυσμούς από την Ιταλία αποκάλυψαν την παρουσία μιας νέας μεταλλαγής, της I1043F, στο γονίδιο συνθάσης της χιτινής (CHS) των κουνουπιών. H συγκεκριμένη μεταλλαγή (η οποία έχει βρεθεί επίσης σε έντομα γεωργικής σημασίας και έχει συσχετιστεί με πολύ υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας στο DFB) βρέθηκε να είναι σημαντικά υψηλότερη σε Cx. pipiens κουνούπια που επιβίωσαν σε υψηλές δόσεις DFB. Αναλύσεις για την παρουσία/συχνότητα της I1043F και των μεταλλαγών I1043L και I1043M που έχουν εντοπιστεί παλαιότερα, σε Cx. pipiens κουνούπια από διάφορες χώρες της Μεσογείου κατέγραψαν υψηλές συχνότητες μεταλλαγών σε πληθυσμούς από την Ιταλία, φτάνοντας το 93,3% για την I1043M, το 64,8% για την I1043L και το 10% για την I1043F, εγείροντας μεγάλη ανησυχία για τα προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών στην Ευρώπη και επισημαίνοντας την αναγκαιότητα ανάπτυξης κατάλληλων προγραμμάτων διαχείρισης της ανθεκτικότητας. Επίσης ανέλυσα σκνίπες-φορείς λεϊσμανίασης που συλλέχθηκαν από την Ελλάδα και την Τουρκία για την παρουσία και τη συχνότητα μεταλλαγών kdr που σχετίζονται με ανθεκτικότητα στα πυρεθροειδή (τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα ακμαιοκτόνα). Η μεταλλαγή L1014F (η οποία σε ομοζυγωτία έχει συσχετιστεί με ανθεκτικούς φαινοτύπους στα πυρεθροειδή σε πολλά έντομα) ανιχνεύθηκε σε δείγματα Phlebotomus papatasi από την Sanliurfa, Τουρκία σε αλληλική συχνότητα 48% με τα L1014F/L1014F ομόζυγα άτομα να αντιπροσωπεύουν το 32% του πληθυσμού. Αυτή είναι η πρώτη αναφορά μεταλλαγών ανθεκτικότητας στον κύριο φορέα λεϊσμανίασης P. papatasi, προκαλώντας ιδιαίτερη ανησυχία για την καταπολέμηση της λεϊσμανίασης. Στο 2ο μέρος: Αναπτύχθηκε ένα δίκτυο επιτήρησης φορέων / παθογόνων σε τέσσερα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων στην Ελλάδα. Καταγράφηκαν σημαντικά είδη κουνουπιών και σκνιπών - φορείς παθογόνων καθώς και υψηλά ποσοστά μόλυνσης από Leishmania donovani και L. tropica σε δείγματα σκνιπών, δείχνοντας πως οι τοπικοί προσφυγικοί πληθυσμοί αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από εντομομεταδιδόμενες ασθένειες. Επιπλέον, αναλύσεις στα συλλεχθέντα άτομα κουνουπιών/σκνιπών για την παρουσία/συχνότητα μεταλλαγών kdr και ανθεκτικότητας στο DFB, αποκάλυψε την παρουσία μεταλλαγών kdr σε τοπικούς πληθυσμούς Cx. pipiens και Aedes albopictus, αποτελώντας πιθανή απειλή κατά της αποτελεσματικότητας πυρεθροειδών εντομοκτόνων στα υπό μελέτη κέντρα. Η καθιέρωση προγραμμάτων επιτήρησης / καταπολέμησης εντομομεταδιδόμενων ασθενειών σε οικισμούς προσφύγων και η πραγματοποίηση στοχοθετημένων δράσεων για την διασφάλιση επαρκών συνθηκών διαβίωσης, αποτελούν απαραίτητες ενέργειες για την προστασία των προσφυγικών πληθυσμών. Στο 3ο μέρος : Σχεδίασα το VectorMap-GR: ένα ανοιχτής πρόσβασης επιχειρησιακό εργαλείο διαχείρισης εντομολογικών δεδομένων, που υποστηρίζει την παραγωγή επιχειρησιακών GIS χαρτών και γραφημάτων. Το σύστημα επιτρέπει επίσης συγκρίσεις και συσχετίσεις των εντομολογικών δεδομένων με σύνολα επιδημιολογικών δεδομένων. Η ενσωμάτωση του νέου εργαλείου σε προγράμματα καταπολέμησης μπορεί να βοηθήσει στην ιεράρχηση περιοχών σε σχέση με την ευπάθεια μετάδοσης ασθενειών, την ανάπτυξη έγκαιρων και κατάλληλων αποκρίσεων ελέγχου/καταπολέμησης καθώς και την αξιολόγηση τρεχόντων και προηγούμενων προγραμμάτων καταπολέμησης.