MÜTAREKE DÖNEMİNDE HÜRRİYET VE İTİLAF FIRKASI’NIN YENİDEN TEŞKİLİNDE İLK REİSİ: KÜTAHYALI MÜŞİR MEHMET NURİ PAŞA (1850-1921) HAYATI VE SİYASİ FAALİYETLERİ

1913’te kendini sonlandıran Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Mütareke Dönemi'nde yeniden teşkilatlanarak benimsediği siyasetle yakın tarihimizin dikkat çeken siyasi oluşumlarından biri olmuştur. Damat Ferit Paşa’nın fırkanın her iki döneminde de etkili rol oynaması konuyu daha da önemli hale getirmiştir. Ancak Ferit Paşa, ikinci teşkil döneminde fırkaya doğrudan katılmak yerine arka planda kalarak fırkayı kullanmayı tercih etmiştir. Ayrıca partiye çeşitli önemli şahsiyetleri dâhil ederek teşkilatı güçlendirmeye çalışmıştır. Bu kişilerin bazıları daveti kabul ederken, bazıları uzak durmayı seçmiştir. Damat Ferit Paşa, teklif edilen reisliği kabul etmeyip bu görevi önce Müşir Zeki Paşa’ya önermiş, ancak onun kabul etmemesi üzerine siyasi geçmişi olmayan ve dürüstlüğüyle tanınan II. Abdülhamit’in son başmabeyincisi Müşir Mehmet Nuri Paşa fırka reisi olmuştur. Yıldız Sarayı’nda uzun yıllar görev yapmış olan Nuri Paşa, siyasi entrikalara karışmamış, saygı gören bir şahsiyetti. Ancak Ferit Paşa’nın perde arkasındaki faaliyetleri, fırkadaki bazı kişilerin samimiyetsiz tavırları ve politikaların yanlışlığı nedeniyle Nuri Paşa, Nisan 1919'da reislikten ve fırkadan istifa etmiş, hatta kısmen muhalefet pozisyonuna geçmiştir. Muhalefet düşüncesini tam anlamıyla hayata geçirememiş olsa da basına bazı eleştirileri yansımıştır. Bu makale, Nuri Paşa’nın kısa süreli reisliği ve döneme ait faaliyetlerini belgeleyerek fırka hakkında literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır.