Pamiętanie afektywne. Moim przyjaciołom Żydom Władysława Strzemińskiego

Cykl Władysława Strzemińskiego „Moim Przyjaciołom Żydom” składa się z dziesięciu kolaży. Powstał tuż po drugiej wojnie światowej. Prace te nie zostały przez Strzemińskiego ani datowane, ani sygnowane. Składają się na nie rysunki, fotografie oraz ekspresyjne podpisy. Zaproponowana w artykule interpetacja bazuje na próbie identyfikacji materiału wizualnego, na analizie relacji, jakie zachodzą między tekstem, rysunkiem i fotografią, oraz na odniesieniu ich do politycznego kontekstu Polski drugiej połowy lat czterdziestych. Wszystkie fotografie użyte przez Strzemińskiego mają charakter dokumentalny. Różnią się jednak punktem widzenia, z jakiego zostały zrobione. Pytania badawcze, które chciałabym postawić, są następujące: Co widzimy na fotografiach? Przez kogo i z jakiej perspektywy zostały zrobione? Jakiego rodzaju relacja wiąże fotografa, fotografowanych i widza? W jaki sposób cykl Strzemińskiego problematyzuje pojęcie obserwatora?             W artykule tym dokonuję metonimicznej lektury kolaży Strzemińskiego, biorąc pod uwagę ich materialność, tworzone przezeń łańcuchy znaczeń, zapętlające się w fotografiach spojrzenia i ich trajektorie. Określam zarazem funkcje cyklu „Moim Przyjaciołom Żydom” wobec ich ówczesnej historycznej ramy, m.in. procesów zbrodniarzy nazistowskich czy polskich dyskusji na temat pamięci Zagłady, traktując kolaże nie tylko jako świadectwo, ale również jako zaadresowane w przyszłość wezwanie do świadectwa. Wykazuję też przydatność do analiz cyklu Strzemińskiego kategorii afektu (szczególnie winy i wstydu), jak i to, że w istocie prace te są ugruntowane w afektywności i dokonują transmisji specyficznych afektów. Stawiam pytania o afekty będące punktem wyjścia cyklu Strzemińskiego oraz o te powstające w akcie ich odbioru. Poddaję refleksji ich krytyczny potencjał, możliwości przepracowania, związki z pamięcią i pamiętaniem. Z moich analiz wyłania się kategoria „afektywnego pamiętania” Zagłady, otwierająca teraźniejszość i przyszłość na horyzont nadziei i podmiotowej/politycznej zmiany.