Ηθική και πολιτική κατά τον Juergen Habermas

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στην παρουσίαση και εξέταση της ηθικής και πολιτικής σκέψης του Habermas, επιχειρώντας παράλληλα να φωτίσει τα λογικά και ιστορικά της θεμέλια. Έτσι, τα δύο πρώτα κεφάλαια εστιάζουν στη στροφή του Γερμανού διανοητή από μια κριτική θεωρία ως γνωσιοθεωρία, που διατυπώθηκε κατά τη δεκαετία του ’60, αποκρυσταλλώθηκε γύρω από την έννοια των «γνωστικών διαφερόντων» και τόνιζε τη σχέση θεωρίας και πράξης, προς μια θεωρία της επικοινωνίας, που αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του ’70, στηριζόταν στη σύλληψη των γενικών-καθολικών χαρακτηριστικών του επικοινωνιακού φαινομένου («καθολική πραγματολογία») και απέδιδε ιδιαίτερη έμφαση στη θεωρητική της θεμελίωση. Η προσπάθειά του αυτή συνοδευόταν, επίσης, από την ανάπτυξη μιας θεωρίας της νεωτερικότητας ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας κοινωνικού εξορθολογισμού. Στα επόμενα δύο κεφάλαια εξετάζεται η ηθική και πολιτική θεωρία του, όπως προέκυψαν από την επικοινωνιακή στροφή του Habermas. Σκοπός της διατριβής είναι να καταδείξει πώς το κριτικό στοιχείο της σκέψης του, το οποίο ατονεί κατά τη διατύπωση της επικοινωνιακής του θεωρίας, εγκαταλείπεται σε μεγάλο βαθμό και κατά τη διαμόρφωση της ηθικής και πολιτικής του σκέψης. Έτσι, η συναινεσιακή θεωρία του περί αλήθειας βρίσκει το αντίστοιχό της στην ηθική του διαλόγου και τη διαλογική θεωρία της δημοκρατίας, με αποτέλεσμα να καταπιέζονται ο πλουραλισμός και η ετερότητα, να υποβαθμίζεται η ιστορικότητα των ηθικών και πολιτικών φαινομένων, καθώς και η σημασία της ελευθερίας του ηθικού προσώπου και του πολιτικού δημοκρατικού υποκειμένου. Ταυτόχρονα, επιχειρείται η ανάδειξη των αντιφάσεων στην πολιτική του θεωρία, καθώς ο Habermas μοιάζει να υποχωρεί μπροστά στις πολιτικές συνέπειες της ίδιας της επικοινωνιακής θεωρίας του. Πιο συγκεκριμένα, και σε ό,τι αφορά το πεδίο της πολιτικής, οι επικοινωνιακές διαδικασίες μοιάζουν να υποχωρούν τόσο στο επίπεδο του έθνους-κράτους, έναντι των συστημικών επιταγών, όσο και στο διεθνές επίπεδο, χάριν της προώθησης μιας κοσμοπολιτικής τάξης που βασίζεται σε μια ελλιπή δημοκρατική νομιμοποίηση. Βάσει των μεθοδολογικών παρατηρήσεων που διατυπώνονται στην Εισαγωγή, η διατριβή ακολουθεί κυρίως τη συστηματική προσέγγιση, χωρίς όμως να αγνοεί και την ιστορική προσέγγιση, προκειμένου να προβεί σε έναν περισσότερο ολοκληρωμένο έλεγχο των πορισμάτων της και να ερμηνεύσει συνολικότερα την εξέλιξη της ηθικής και πολιτικής σκέψης του Habermas.